Η γη του Πόντου ήταν από πολύ παλιά σπουδαία πνευματική μάνα όλου του Ελληνισμού, γεννώντας απ’ το χώμα της και χαρίζοντας στον κόσμο μερικά απ’ τα λαμπρότερα ελληνικά πνεύματα. Ήδη από την αρχαιότητα έχει να επιδείξει σα βλαστάρια της τον μεγαλύτερο αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα, γέννημα της Αμάσειας.
Καθώς και τον περίφημο κυνικό φιλόσοφο Διογένη, γνωστό ανά τον κόσμο κυρίως για την ανεκδοτολογία που αναπτύχθηκε γύρω από τα λεγόμενα του.
Στα χρόνια του Βυζαντινού βασιλείου πλήθος εμπνευσμένοι λόγιοι δίνουν τα φώτα της γνώσης τους και λάμπουν μέσα στην πολιτεία του Βυζαντίου. Κορυφαίος ανάμεσα τους θεωρείται ο Βησσαρίων, ο οποίος προβλέποντας την πτώση του Βυζαντίου στους Οθωμανούς αγωνίστηκε μάταια για την ένωση των εκκλησιών.
Τιμήθηκε ως Καρδινάλιος, ενώ έφτασε να έχει και μια υποψηφιότητα για Πάπας, που όμως δεν ευδοκίμησε μόνο και μόνο επειδή προερχόταν από την Ανατολή.
Πολλά από τα έργα του έχουν σήμερα μεγάλη ιστορική αξία. Ανεκτίμητη ήταν η προσφορά των Χριστιανικών μοναστηριών στην άνθηση των γραμμάτων και της παιδείας, αφού αυτά είχαν αναλάβει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα τον εκπαιδευτικό ρόλο στην περιοχή του Πόντου. Μόνο το 1682, πάλι χάρις στις προσπάθειες της εκκλησίας, ιδρύεται το περίφημο Φροντιστήριο Τραπεζούντας, που έδωσε νέα πνοή στην παιδεία και την αναγέννηση του έθνους. Με την σημερινή μεγαλόπρεπη μορφή του ξανακτίστηκε το 1900 έναντι 10.000 χρυσών λιρών. Ειδικά τα τελευταία 50 χρόνια πριν την καταστροφή η παιδεία προβλήθηκε από τις μητροπόλεις ως η τελευταία ελπίδα του έθνους για αναγέννηση και έξοδο από τον πνευματικό και πολιτικό λήθαργο της εποχής.