Τον 8ο αιώνα οι μέχρι πριν Ρωμαικές επαρχίες του Πόντου ονομάστηκαν θέματα και η περιοχή διαιρέθηκε σε τρία τμήματα. Α) Στο θέμα Κολώνειας. Β) Στο Αρμενικό θέμα. Γ) Στο θέμα Χαλδίας, του οποίου Μητρόπολη ήταν η Τραπεζούντα. Αυτή, ως έδρα στρατικοπολιτική του διοικητή (δούκος) χρησιμοποιήθηκε ως αφετηρία απο την οποία εφορμούσαν τα Βυζαντινά στρατεύματα στις επιχειρήσεις τους εναντίων των Περσών, Τουρκομάνων και Αράβων.
Το θέμα του Χαλδιάς έφτασε να κατέχει τον 9ο αιώνα την 8η θέση ανάμεσα στα 17 της Μικράς Ασίας. Αυτό με τη σειρά του ήταν χωρισμένο σε 3 βάνδα (περιφέρειες) 1) της Τραπεζούντας, 2) της Γημωράς και 3) των Ματσουκάων. Οταν οι Σελτζούκοι επικράτησαν σε όλη σχεδόν τη Μικρά Ασία μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ το 1701, η κεντρική εξουσία έπαψε να έχει τους παλιούς ισχυρούς δεσμούς με τις επιμέρους περιοχές, που απέκτησαν μια σχετική ελευθερία κινήσεων και ανέπτυξαν πρωτοβουλίες. Οι ντόπιοι αναγκάστηκαν να οργανώσουν μόνοι τους τη δική τους αντίσταση απέναντι στις τουρκικές και ιβηρικές απειλές. Μέσα σ΄ αυτό το κλίμα της χαλάρωσης των δεσμών εξουσία και επαρχιών, συχνά οι τοπικοί διοικητές προσπάθησαν να ανεξαρτητοποιηθούν.
Ορισμένοι από αυτούς τα κατάφεραν, όπως οι θρυλικοί πια Γαβράδες Θεόδωρος και Κωνσταντίνος. Ο Θεόδωρος, ο βλαστός της Ατρας όπως τον αναφέρουν λυρικά, διατέλεσε δούκας του θέματος Χαλδίας στα τέλη του 11ου αιώνα και αφού πρόβαλε επιτυχημένη αντίσταση στις επιθέσεις των Σελτζούκων και Ιβήρων, ανακήρυξε τον Πόντο ανεξάρτητο μετά το 1081. Η γεμάτη δόξες πορεία του στην εξουσία είχε ένα εξίσου δοξασμένο τέλος : έγραψε την τελευταία σελίδα της ζωής του περνώντας στο πάνθεο των ηρώων, όταν μετά την αιχμαλωσία του στη μάχη από τους Σελτζούκους το 1028 πέθανε σαν μάρτυρας στη Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ). Ο λαός της Τραπεζούντας του απέδωσε τιμές Αγίου.
Τ
ο ίδιο αγωνιστικό αίμα κυλούσε και στις φλέβες του Κωνσταντίνου Γαβρά, ανηψιού του Θεοδώρου που διατέλεσε στρατηγός και φρούραρχος της Φιλαδέλφειας, για να γίνει δούκας της Χαλδίας το 1115. Κυβέρνησε επιτυχώς ως ανεξάρτητος ηγεμόνας από το 1126 – 1140. Γεμάτος περηφάνια και σεβασμό για τη γενναία πορεία του θείου του, μετακόμισε τα λείψανα του απο τη Θεοδοσιούπολη στην Τραπεζούντα και έκτισε έξω απο τα τείχη της μονής Ναό στη Μνήμη του (Αγίου και ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Γαβρά, του εν Τραπεζούντι). Και φθάνουμε έτσι στην ιστορική ημερομηνία του Απριλίου του 1204, όταν οι εγγονοί του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α (1183 – 1185) Αλέξιος και Δαυίδ, γόνοι της δυναστείας των Κομνηνών, ίδρυσαν την τραπεζουντική αυτοκρατορία των μεγάλων Κομνηνλων στα γεωγραφικά σύνορα του θέματος Χαλδίας.
Η Δυναστεία των Κομνηνών, έχοντας ως οικογενειακή κληρονομιά μια έξοχη στρατιωτική παράδοση, επέδειξε άριστες διοικητικές ικανότητες στις επαρχίες του Πόντου που της ανατέθηκαν και άφησε τη σφραγίδα της στη ζωή του Βυζαντίου. Οι σπουδαιότεροι αυτοκράτορες ήταν : Αλέξιος Α ο Μέγας Κομνηνός, Αλέξιος Β, Ανδρόνικος Γ, Αλέξιος Γ ο μέγας Κομνηνός, Μανουήλ Γ, Αλέξιος ο Δ ο μέγας Κομνηνός, Ιωάννης Γ ή Καλογιάνης Δαυίδ. Ο μονοκέφαλος αετός ήταν το επίσημο έμβλημα της βασιλικής δυναστείας των Μεγάλων Κομνηνών. Η αυτοκρατορία τους είχε διάρκεια ζωής περίπου 2 αιώνες ως το 1461, όταν ο Μωάμεθ Β ο Πορθητής έριξε το τελευταίο οχυρό κατακτώντας το μόνο ελληνικό κράτος που είχε μείνει ανεξάρτητο.